Χακεμένος Μπρεχτ, Ρεμπώ με το ζόρι

Καθώς το Διαδίκτυο, και γενικότερα το ψηφιακό σύμπαν, καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο χώρο στον κόσμο μας, ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με νέα φαινόμενα, πρωτόγνωρα, από τα πιο σοβαρά ως τα ασήμαντα

Καθώς το Διαδίκτυο, και γενικότερα το ψηφιακό σύμπαν, καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο χώρο στον κόσμο μας, ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με νέα φαινόμενα, πρωτόγνωρα, από τα πιο σοβαρά ως τα ασήμαντα. Με ένα όχι πολύ σημαντικό θα ασχοληθώ σήμερα -ή μάλλον και σήμερα, αφού είναι από τα αγαπημένα θέματα του ιστολογίου. Εννοώ την κατασκευή ψευδών αποφθεγμάτων, την εσφαλμένη απόδοση φράσεων ή και ολόκληρων κειμένων σε γνωστούς συγγραφείς, ενώ δεν τα έγραψαν εκείνοι.

Όταν πρόκειται για ψευδή αποφθέγματα, χρησιμοποιώ τον όρο αποφεύγματα (η πατρότητα ανήκει στον Νίκο Λίγγρη). Το κλασικό παράδειγμα αποφεύγματος, που έπαιξε και καταλυτικό ρόλο για να ανοίξω το ιστολόγιο, ήταν η ψεύτικη ρήση του Ισοκράτη τον Δεκέμβριο του 2008 που φιγουράρισε στο εξώφυλλο του Ελεύθερου Τύπου.

Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε όχι με πλαστά αποφθέγματα, αλλά με ψευδεπίγραφα κείμενα, που και αυτά αφθονούν στο Διαδίκτυο -τόσο στο διεθνές (θα θυμάστε τη συγκινητική αποχαιρετιστήρια επιστολή του Γκαρσία Μαρκές) όσο και το ελληνικό (με τρανό παράδειγμα το δήθεν ποίημα του Σουρή περί λιγοστού κράτους, που μελοποιήθηκε από τον Ζουγανέλη και σε λίγο θα μπει και στα σχολικά βιβλία).

Αλλά να μου επιτρέψετε να μην ασχοληθώ σήμερα με το παραποίημα του Σουρή και να σας παρακαλέσω κι εσείς να το αγνοήσετε στα σχόλιά σας, για τον απλούστατο λόγο ότι μέσα σε 10-15 μέρες θα αφιερώσω ειδικό άρθρο στο θέμα με νέα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει.

Στο σημερινό άρθρο θα δούμε άλλες δύο περιπτώσεις ψευδεπίγραφων λογοτεχνικών κειμένων. Στη μία από αυτές μάλιστα εμπλέκεται και γνωστός μας, ο φίλος μας ο Νοσφεράτος, κατά κόσμον Πέτρος Θεοδωρίδης, που σχολιάζει αριά και πού και στο ιστολόγιο αλλά έχει και το δικό του, τη Σπηλιά του Μοντεχρήστου.

Το 2008 λοιπόν ο Νοσφεράτος, συζητώντας σε ένα άλλο ιστολόγιο (το Πόντιοι και Αριστερά) δημοσίευσε μια σειρά από σχόλια περί βλακείας και κακίας, μιμούμενος το ύφος του Μπρεχτ στις πασίγνωστες ιστορίες του κ. Κόινερ. Στη συνέχεια, ενοποίησε τα σχόλια αυτά σε μια ανάρτηση στο δικό του μπλογκ. Η αρχική ανάρτηση τροποποιήθηκε στη συνέχεια, και η τελευταία μορφή της είναι εδώ.

Δείγμα γραφής:

το μυστικό όπλο του βλάκα 
ποιο είναι το μεγάλο μυστικό του βλάκα -ρώτησαν κάποτε τον κ Κοινερ – αυτό που τον κάνει ακατανίκητο , ανυπέρβλητα Κακό και ΠΑΝΤΑ νικητή;

– Το μεγάλο μυστικό του Βλάκα- χμμ- για να σκεφτώ λίγο …- Ε ..μάλλον ότι ΔΕΝ του περνά καν από το μυαλό , δεν διανοείται ότι μπορεί έστω για μια στιγμή ναχει Άδικο..Κι αν του περάσει μια στάλα υποψίας από το Μυαλό Γρήγορα τη διώχνει ;Αυτός Βλάξ; Ποτες των Ποτών . Οι άλλοι Είναι ΠΑΝΤΑ…-Έτσι γίνεται Αδίσταχτα Θρασύς , Υπέροχα επικίνδυνος , ανυπέρβλητα Αλαζονικός . Και πείθει ..Γιατί πάντα υπάρχουν αρκετοί Βλάκες για να σχηματίσουν μια πλειοψηφικά ..Αυτό είναι το μυστικό όπλο του ΒΛΑΚΑ.

Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Πέτρος είδε με μεγάλη του έκπληξη ένα απόσπασμα από το μπρεχτιάζον κείμενό του σενιαρισμένο και σουλουπωμένο, χωρίς ενδείξεις ημερομηνίας και τα λοιπά, αλλά με προσθήκη σκίτσων του Μπρεχτ, να φιλοξενείται σε σχετικά γνωστόν εναλλακτικό ιστότοπο. Ίσως να είχε μεσολαβήσει και άλλη αναδημοσίευση, διότι υπάρχει παραπομπή σε μια σελίδα του Φέισμπουκ αφιερωμενη στον Μπρεχτ.

Ακόμα χειρότερα, όχι απλώς ένα απόσπασμα, αλλά το σύνολο της μπρεχτιάζουσας δημοσίευσης του Νοσφεράτου δημοσιεύτηκε πριν από μερικούς μήνες σε επαγγελματικής ποιότητας ιστότοπο, με καλαίσθητη παρουσίαση, με επιμέλεια του κειμένου (ο Νοσφεράτος δεν έβαζε τόνους κτλ.), με βιογραφικό σημείωμα του Μπρεχτ και, το αποκορύφωμα, με προσθήκη… βιβλιογραφικής παραπομπής, ότι τάχα το απόσπασμα είναι παρμένο από την έκδοση των ιστοριών του κ. Κόινερ στον Πατάκη!

Εδώ έχουμε κατασκευή. Είναι τόσο καλά παρουσιασμένο το κείμενο, που σε συνδυασμό με την ύπαρξη παραπομπής (έστω κι αν το λινκ δεν είναι συγκεκριμένο) αποκτά μεγάλη πειστικότητα -ήδη έχει αναδημοσιευτεί σε κάμποσα σάιτ και αν η διάδοση συνεχιστεί δεν αποκλείεται να ριζώσει. Υπάρχει δηλαδή ενδεχόμενο σε 3-4 χρόνια να το δούμε να… πέφτει θέμα στις Πανελλαδικές (ή στο διάδοχο σχήμα τους).

Λέω κατασκευή αλλά δεν λέω απάτη. Δεν έχω στοιχεία ότι οι υπεύθυνοι του doc.tv εν γνώσει τους αποδώσανε στον Μπρεχτ το κείμενο του Πέτρου Θεοδωρίδη. Θα μπορούσε απλώς να το βρήκανε κάπου, να το σουλουπώσανε και να έβαλαν την (ψευδή) βιβλιογραφική παραπομπή σαν ένδειξη επιπρόσθετης εγκυρότητας.

Φταίει βέβαια και ο Θεοδωρίδης, που έκανε την αρχική δημοσίευση χωρίς να βάλει σημάδι ότι το κείμενό του είναι μίμηση Μπρεχτ και όχι αυθεντικό. Από την άλλη, δεν είναι μικρός έπαινος για έναν συγγραφέα να περάσει κείμενό του για έργο του Μπρεχτ!

Κάτι ανάλογο έπαθε πρόσφατα και ο τραγουδοποιός Στέλιος Λαλούσης, ο οποίος πριν από μερικά χρόνια άρχισε να δημοσιεύει στίχους του στον ιστότοπο stixoi.info. Εκεί δημοσιεύονται όχι μόνο στίχοι τραγουδιών αλλά και ποιήματα, είτε καθιερωμένων ποιητών είτε, το συνηθέστερο, ανέκδοτα πρωτόλεια που τα ανεβάζουν οι δημιουργοί τους. Ο Λαλούσης είχε την έμπνευση να πάρει το ψευδώνυμο Ρεμπώ και δημοσίευε έτσι τα ποιήματα του ή μάλλον τους στίχους των τραγουδιών που έγραφε.

Δείγμα γραφής:

Lacrimae

λοιπόν
μου μίλησες για τα ταξίδια σου
σου μίλησα για τις φρίκες μου
κι έτσι σμίξανε οι κόσμοι μαςαφού δε ζήτησες τίποτα
αφού δε ζήτησα τίποτα
φαντάζομαι έναν κόσμο που δε χρωστά σε κανέναΓι αυτό σκέφτομαι
πως έτσι όπως απλώνεται η πόλη από ψηλά
θα μπορούσε να σχηματίσει τα δάκρυά σου
τις αγωνίες και τους παλμούς σου
μα πιο πολύ σκέφτομαι πως δε σε χωρά εσένα η πόληέτσι που νιώθω να με αιχμαλωτίζει η ανάγκη
και ακούω τα βήματα σου να με περπατάνε
τα καλντερίμια να ανασαίνουν τα καρδιοχτύπια σου

και σκέφτομαι πάλι
πως
ταξίδι
είναι οι άνθρωποι
μα πιο πολύ ταξίδι
είναι το πάθος
να μοιραστείς το δρόμο.

Εγώ από μοντέρνα ποίηση δεν σκαμπάζω πολλά, οπότε ίσως γι’ αυτό δεν με συγκινεί το ποίημα, αλλά το θέμα μας ασφαλώς δεν είναι αυτό. Ίσως τραγουδιστό να κερδίζει.

Ο Λαλούσης συνέχισε να δημοσιεύει στίχους, όταν κάποια στιγμή αντιλήφθηκε με έκπληξη σε κάποιον ιστότοπο ένα ποίημά του να αποδίδεται στον Αρθούρο Ρεμπώ! Γκουγκλίζοντας τρόμαξε, διότι είδε ότι δεκάδες ιστότοποι δημοσίευαν στίχους του αποδίδοντάς τους στον Αρθούρο Ρεμπώ -και μάλιστα κάποιοι στίχοι του είχαν γίνει παροιμιώδεις, πράγμα που βέβαια είναι μεγάλος έπαινος από μια άποψη και δείχνει πως ίσως εγώ φταίω που δεν με συγκίνησε το παραπάνω ποίημα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η Τζένη Μπαλατσινού χρησιμοποίησε τον στίχο από το παραπάνω ποίημα και ως τίτλο άρθρου της αλλά και ως κατακλείδα του: «και μην ξεχνάτε, ταξίδι είναι οι άνθρωποι, όπως είπε και ο Ρεμπώ». Οπότε, εγεννήθη παρ’ ημίν και απόφευγμα!

Εκ των υστέρων, ο Λαλούσης ίσως και να μετάνιωσε για την ιδέα να πάρει διάσημο χρηστώνυμο, αλλά διαπίστωσε ότι ο ιστότοπος δεν του επέτρεπε να το αλλάξει, κι έτσι περιορίστηκε στο να προσθέτει το πραγματικό του ονοματεπώνυμο πλάι στο «Ρεμπώ» ελπίζοντας να μετριαστεί έτσι η ζημιά.

Βέβαια, το κακό με το Διαδίκτυο είναι ότι από τη στιγμή που κάτι έχει δημοσιευτει και αναδημοσιευτεί, δεν ωφελεί να διορθώσεις την αρχική πηγή αν μένουν αδιόρθωτες οι δευτερογενείς πηγές, ιδίως όταν αυτές είναι πιο επιδραστικές. Το λέει και η παροιμία, Πού να βρω χίλια μαντίλια να φράξω χίλια στόματα.

Την περιπέτειά του τη διηγήθηκε ο Β. Λαλούσης στον Mr Hulot της Lifo, παραθέτοντας και άφθονες οθονιές από διάφορες αναδημοσιεύσεις ψευδεπίγραφων στίχων του Ρεμπώ. Ο αρθρογράφος κάνει στην εισαγωγή ορισμένες βάσιμες σκέψεις σχετικά με το πώς η αναζήτηση στο γκουγκλ έχει περιβληθεί το κύρος ιερού κειμένου και τα αποτελέσματά της γίνονται άκριτα δεκτά από τους περισσότερους χρήστες. Εδώ θα προσθέσω ότι κάποτε οι έντυπες πηγές ήταν κατά τεκμήριο αμόλυντες από την γκουγκλική αναξιοπιστία, όμως όσο περνάνε τα χρόνια τόσο περισσότερες έντυπες πηγές έχουν αντλήσει υλικό από το γκουγκλ -το οποίο, βεβαίως, κατά τα άλλα είναι πολύτιμο εργαλείο, αν ξέρεις τι βλέπεις μπροστά στα μάτια σου κι αν διατηρείς ένα ελάχιστο υγιούς δυσπιστίας.

Θα κλείσω με ένα ανέκδοτο. Πριν από τρία περίπου χρόνια είχα καυτηριάσει, σε άρθρο με μεζεδάκια, ένα ιντερνετικό μπανεράκι που απέδιδε στον Γ. Σεφέρη τους στίχους από ένα τραγούδι του Γκάτσου σε μουσική Ξαρχάκου -και μαλιστα κακοαντιγραμμένους τους στίχους του Γκάτσου, παρατονισμένους. Λίγους μήνες αργότερα, μια φίλη μου στο Φέισμπουκ, εκπαιδευτικός και μάλιστα διευθύντρια σε γυμνάσιο ή λύκειο, ανέβασε στον τοίχο της την εικονίτσα με τους ψευδοστίχους του Σεφέρη.

Ευγενικά της υπέδειξα ότι οι στίχοι είναι από τραγούδι του Γκάτσου.

– Μα τι λέτε τώρα, είναι του Σεφέρη, τους ξέρω καλά, έχω και τα ποιήματά του στο σπίτι!

– Μάλλον θα θυμάστε λάθος, διότι είναι του Γκάτσου από το τάδε τραγούδι (δυστυχώς ήμουν από το κινητό και δεν είχα την ευχέρεια να βάλω λινκ).

Ύστερα από λίγο επανήλθε:

– Το έλεγξα, είναι του Σεφέρη, ρώτησα και δυο φιλολόγους συναδέλφους. (Η ίδια ήταν μαθηματικός).

Και όταν της είπα ότι οι συνάδελφοι της είπαν ψέματα, θύμωσε και με διέγραψε από φίλο της, κι ύστερα έσβησε τα σχόλιά μου!

Ρώτησε άραγε ή έτσι το είπε; Κι αν ρώτησε, οι φιλόλογοι τι έλεγχο έκαναν; Έβαλαν προφανώς τους στίχους στο γκουγκλ και έβγαλαν… Σεφέρη; Ή μήπως αφού ήταν υφιστάμενοί της προτίμησαν να της πουν αυτό που ήθελε να ακούσει;

Κι έτσι ο κατασκευσμένος Σεφέρης πάει να βρει τον κατασκευασμένο Μπρεχτ και τον κατασκευασμένο Ρεμπώ -για τον Σουρή θα πούμε σε 10-15 μέρες. Κι όταν αβγατίσουν τα ψευδεπίγραφα ποιήματα, θα βγάλουμε και μια… Ανθολογία αποποίησης!

Νίκος Σαραντάκος

πηγή: sarantakos.wordpress.com